Denne kronikken var først publisert i Dagens Perspektiv. Teksten er skrive av Håkon Johannessen, gruppeleiar for arbeidspsykologi og -fysiologi ved STAMI, og Live Bakke Finne, forskar ved STAMI.
Kunnskapsbaserte undersøkingar inneber at dei spørsmåla som blir stilt i undersøkinga er kvalitetssikra gjennom vitskaplege metodar, og at det finst forsking som viser at faktorane som spørsmåla skal måle påverkar motivasjon, trivsel, helse og sjukefråvær.
Medarbeidarundersøkingar basert på kunnskap, kan sikre at ein avdekker risikofaktorar i arbeidsmiljøet med dokumenterte konsekvensar for motivasjonen til tilsette, trivsel og helse, og dessutan produktiviteten og resultata til verksemda.
Fråvær på grunn av jobben
I den generelle yrkesbefolkninga oppgir 1 av 3 sjukmelde at fråværet heilt eller delvis kjem av jobben. Muskelskjelettdiagnosar og psykiske diagnosar ligg til grunn for 60 prosent av langtidsfråværet i Noreg.
Forsking frå Statens arbeidsmiljøinstitutt (STAMI) viser at psykososiale risikofaktorar i arbeidsmiljøet aukar sannsynet for muskelskjelettsmerter og psykiske plager, og at ein betydeleg del av sjukefråværet kan tilskrivast slike faktorar.
Førebyggingspotensialet i arbeidsmiljøsamanheng er derfor stort.
For å kunne førebygge arbeidsrelaterte plager og lidingar treng vi kunnskap om kva slags faktorar i arbeidsmiljøet som kan gi auka risiko, og dessutan reiskap til å avdekke om slike faktorar finnast.
Kunnskapsbaserte medarbeidarundersøkingar er eit slikt reiskap, og kan bidra til å sikre eit godt og berekraftig arbeidsmiljø.
Les meir om: Medarbeiderundersøkelsen i staten (MUST)
Godt miljø er konkurransefortrinn
Ny kunnskap viser at verksemder som lykkast i å skape gode arbeidsmiljø, kan få eit konkurransefortrinn i form av auka tenestekvalitet, betre resultat og produktivitet.
Arbeidsmiljø handlar om innhaldet i arbeidet og om korleis ein organiserer og gjennomfører arbeidet.
Det psykososiale arbeidsmiljøet viser til korleis tilsette opplever arbeidsinnhaldet sitt, arbeidstilhøvet sitt og samhandlinga på jobb. Krav og forventningar til korleis ein løyser arbeidsoppgåver, oppleving av sjølvstyre i arbeidet og i kva grad ein opplever den næraste leiaren sin som hjelpsam, støttande og rettferdig, er døme på viktige psykososiale faktorar i arbeidsmiljøet.
Vern og risiko
Vi skil mellom vernande faktorar og risikofaktorar. Dei vernande faktorane gir opphav til motivasjon, trivsel og førebygger arbeidsrelaterte plager.
Typiske døme på vernande faktorar i arbeidsmiljøet er høg grad av opplevd sjølvstyre og myndiggjerande leiing. Det inneber at ein kan påverke viktige avgjerder knytt til sitt eige arbeidstilhøve og at næraste leiar gir både ansvar og ressursar til å løyse arbeidsoppgåver.
Døme på risikofaktorar er å bli stilt overfor krav og forventningar som ikkje lar seg sameine, eller høge krav til arbeidsmengd i kombinasjon med lita grad av høve til å påverke korleis ein skal gjennomføre arbeidet.
Risikofaktorane er kjelde til arbeidsrelaterte plager og lidingar. I alle verksemder vil ein typisk kunne finne arbeidsmiljøutfordringar i form av risikofaktorar, men også vernande faktorar.
Ved at verksemdene kartlegg arbeidsmiljøet sitt gjennom kunnskapsbaserte medarbeidarundersøkingar vil dei kunne avdekke om balansen mellom risikofaktorar og vernande faktorar er på eit akseptabelt nivå.
Tilsette vil som døme kunne handtere å bli stilt overfor risikofaktorar som høge krav dersom dei samtidig opplever vernande faktorar som sjølvstyre i arbeidstilhøvet.
Mange typar medarbeidarundersøkingar
Det finst ei rekke ulike typar medarbeidarundersøkingar. Nokon av dei mest populære blir gjerne kalla trivselsundersøkingar, engasjementsundersøkingar og tilbakemeldingsundersøkingar.
Formåla til slike undersøkingar kan vere å få eit inntrykk av kor tilfredse dei tilsette er med omsyn til karrieremoglegheiter, lønn og frynsegode eller å undersøke graden til tilsette av motivasjon, interesse og engasjement for å nå målet til organisasjonen.
Andre formål kan vere å innhente informasjon som kan brukast til personleg utvikling av både leiarar og medarbeidarar.
Slike undersøkingar kan vere nyttige, men ikkje som eit verktøy i det systematisk førebyggande arbeidsmiljøarbeidet. For at ei medarbeidarundersøking skal kunne vere eit effektivt hjelpemiddel i det førebyggande arbeidet, må undersøkinga kartlegge faktorar som har dokumenterte konsekvensar for dei tilsette og verksemda.
Det inneber at dei spørsmåla som blir stilt i undersøkinga, er kvalitetssikra gjennom vitskaplege metodar og at det funst forsking som viser at faktorane som spørsmåla skal måle, påverkar motivasjon, trivsel, helse og sjukefråvær.
Psykososialt arbeidsmiljø
Gevinsten av å ta psykososialt arbeidsmiljø på alvor er stor for dei tilsette, verksemdene og for samfunnet.
Som illustrasjon kan vi sjå på eit døme: Psykiske helseproblem er utbreidde blant yrkesaktive. Om lag 9 prosent av alle yrkesaktive oppgir å ha betydelege psykiske plager. Det svarer til 235.000 sysselsette personar.
Vidare veit vi at psykiske plager og lidingar utgjer i overkant av 20 prosent av det totale legemeldte sjukefråværet og 35 prosent av alle nye mottakarar av uføretrygd. Lettare psykiske lidingar kan ein langt på veg førebygge, og førebyggingspotensialet i arbeidsmiljøsamanheng er betydeleg.
Psykiske plager kunne vore unngått
Forsking frå STAMI viser at ein firedel av alle tilfelle av psykiske plager blant yrkesaktive i Noreg kunne vore unngått dersom kjente psykososiale risikofaktorar i arbeidsmiljøet hadde vore eliminert.
Ser vi på sjukefråvær, viser forskinga vår at 15 prosent av langtidsfråværet kan knytast til kjente psykososiale risikofaktorar i arbeidsmiljøet.
Sjukefråvær er ei belastning for den enkelte og kostar verksemdene og samfunnet betydelege beløp. I ein rapport frå Oslo Economics blir kostnadene estimert ved eit ikkje-optimalt arbeidsmiljø til å utgjere 75 milliardar kroner per år for samfunnet, og 30 milliardar kroner årleg for verksemdene.
Ny forsking viser også at arbeidsmiljøet kan ha betydning for tenestekvaliteten for verksemda, resultat og produktivitet. I ein studie av 300 bedrifter i 15 land fann forskarar frå ISSA (International Social Security Association) at 1 krone investert i arbeidsmiljø, gav 2,20 kroner tilbake i auka lønnsemd for bedriftene.
Rask teknologisk utvikling, demografiske endringar, globalisering og andre drivarar av endring i samfunnet medfører store og raske omveltingar i arbeidslivet. Når arbeidslivet endrar seg, blir også arbeidsoppgåver, arbeidsinnhald og arbeidsforhold endra.
I sum fører dette til endringar i arbeidsmiljøet.
Forskningsbasert kunnskap
Kunnskapsbaserte medarbeidarundersøkingar er eit viktig verktøy for å kunne følge med på korleis endringar i måten vi arbeider på påverkar arbeidsmiljøet, helsa til dei tilsette og resultata frå verksemdene.
Eit døme er akselerasjonen innan informasjons- og kommunikasjonsteknologi (IKT) og digitalisering dei siste tiåra. Det har gitt høve til meir fleksible tider og stader for arbeidet. Det kan på den eine sida gi større fridom og kontroll over eige arbeidstilhøve, men også svekke grensene mellom arbeidstid og fritid.
Vi har lite erfaring med korleis den hybride arbeidsplassen og arbeidskvardagen, kjenneteikna ved at dei tilsette dels jobbar frå kontoret og dels heimefrå, påverkar arbeidsmiljøet.
Ved å kartlegge arbeidsmiljøet vil ein kunne avdekke eventuelle negative konsekvensar av fjernarbeid, fjernleiing og ulike variantar av nye kontorløysingar.
Systematisk arbeid er pålagt
Det er eit krav i arbeidsmiljøloven at verksemder skal arbeide systematisk for å sikre eit arbeidsmiljø som gir full tryggleik for fysiske og psykiske skadeverknader.
Forskningsbasert kunnskap, frå mellom anna STAMI, konkretiserer kva faktorar i arbeidsmiljøet det er viktig å kartlegge for å kunne førebygge arbeidsrelaterte plagar, sjukdommar og fråvær.
For at førebyggande tiltak skal ha tilsikta effekt, er det viktig at tiltaka er behovsbaserte, kunnskapsbaserte og at dei blir gjennomført på ein systematisk måte. Behovsbasert siktar til at ein må kartlegge arbeidsmiljøet sitt for å finne ut av kva slags utfordringar ein bør ta tak i.
Det hjelper ikkje å sende tilsette på stressmeistringskurs viss det er trakasserande åtferd frå næraste leiar som er årsaka til sjukefråværet til tilsette. Kunnskapsbasert siktar til at ein bør sette i verk tiltak mot faktorar i arbeidsmiljøet som har dokumentert konsekvensar for helse, og at tiltaka er vist å kunne forandre på dei utfordringane ein måtte ha.
Endeleg bør ein ha nedskrivne rutinar for gjennomføringa av det førebyggande arbeidsmiljøarbeidet og inkludere dei som ein del av den daglege produksjonsaktiviteten for verksemda.
Ei kjelde til ressursar
Organisert på rett måte er arbeid ei kjelde til ressursar som er forbunde med god helse.
Ved å dekke grunnleggjande materielle, sosiale og psykologiske behov hos mennesket som økonomisk tryggleik, tilhøyrsle, meining og meistring, er arbeid ein helsefremjande aktivitet. Men føresetnaden er at ein opplever arbeidsmiljøet som godt.
Kunnskapsbaserte medarbeidarundersøkingar kan sikre at ein avdekker risikofaktorar i arbeidsmiljøet med dokumenterte konsekvensar for motivasjonen til tilsette, trivsel og helse, og dessutan produktiviteten og resultata frå verksemda.
I alle verksemder vil ein kunne finne arbeidsmiljøutfordringar. Det er ikkje noko å skamme seg over. Noko anna er ikkje å ta systematiske grep for å gjere noko med utfordringane.
Og gevinsten for verksemder, som lykkast med det systematisk førebyggande arbeidsmiljøarbeidet, kan vise seg å vere betydeleg.